«پلورالیسم دینی» به مفهوم بر حق دانستن همه ادیان، دارای اشکالات بسیاری است. اولا: سرانجام آن اجتماع نقیضین است؛ زیرا نسبت بسیاری از باورها، از نوع تقابل تناقض است، همانند اعتقاد به توحید و ثنویت. ثانیا: پلورالیسم خویشتن برانداز است؛ زیرا تکثرگرایی در مقابل انحصارگرایی است، و اصرار موافقین پلورالیسم بر حقانیت خود و ابطال باور دیگران، خود مخالف اصل پلورالیسم است. ثالثا: پلورالیسم منکر هدایت گری دین است؛ زیرا خداوند برای تکامل بشر، ادیان پیشین را منسوخ، و دین کامل را می فرستد. و …
پاسخ تفصیلی:
«پلورالیسم دینی» همان بر حق دانستن همه ادیان دینی و حتی شبه دینی و جواز اقتدا به هریک از آنها است که با بررسی عقلانی این نظریه به وجود اشکالاتی در آن پی می بریم. از جمله:
۱- «پلورالیسم» و اجتماع نقیضین با مراجعه به اعتقادات ادیان پی می بریم که نسبت بسیاری از آن ها از نوع تقابل تناقض است، از سویی می دانیم که طرفین نقیض نمی توانند بر حق باشند؛ مثل: اعتقاد به توحید و ثنویت و تثلیث؛ زیرا بر موضوع واحد، محمول های متناقض حمل نمی شود.
۲- «پلورالیسم» خویشتن برانداز است از آنجا که تکثرگرایی یکی از سه گرایش مطرح در مسأله کثرت و وحدت ادیان و دین واره هاست و در قبال پلورالیسم، انحصارگرایی است، لذا به مقتضای این اعتقاد، مدعیان آن نباید بر حقانیت رأی خود اصرار ورزیده و بر ابطال رأی دیگران هم اصرار ورزند.
۳- «پلورالیسم» و امتناع ایمان بنابر مبانی «پلورالیسم دینی»، همه آنچه نزد ما است فهم قشر دین است نه بطن و متن آن؛ زیرا فهم ها همگی می توانند که غلط و اشتباه باشند، و فهم صادق مصدَّق وجود ندارد، و فهم ما همیشه محصول مشترک دریافت هایی از برون و پرداخت هایی از درون است. در نتیجه: انسان نمی تواند به چیزی ایمان بیاورد؛ زیرا ایمان عقد قلبی است و بر یقین استوار است. و لذا امام علی(علیه السلام) فرمود: «الْإِیمَانُ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا الْیَقِین»(۱)؛ (ایمان اصلش یقین است).
۴- «پلورالیسم» و عدم حجیت نصوص با پذیرش نظریه «پلورالیسم» ظواهر و نصوص متون دینی از حجیت و اعتبار ساقط می گردد؛ زیرا دریافت های ما[طبق نظر آنان] چیزی غیر از واقع و مراد متکلم است.
۵- «پلورالیسم» و لغویت ایمان و انقیاد از آنجا که «پلورالیسم» به تباین فرهنگ ها و دین ها رأی داده و همه را اهل فلاح و رستگاری می داند، آیا در این حال ممکن است که هر دو یا چند سوی باورهای متباین؛ چون یگانه پرستی، دوگانه پرستی و سه گانه پرستی و جبر و تفویض و… را ایمان داشت و نسبت به آثار آن منقاد بود.
۶– «پلورالیسم» و انکار نقش هدایت گری دینمقتضای هدایت گری حق تعالی آن است که به موازات تکامل تدریجی بشر، همواره دینِ عصر پیشین را منسوخ داشته، دینی فراخور فهم فراتر و در خور نیازهای برتر انسان عصر نو فرو فرستد تا بالاخره با فرستادن دینی جامع و کامل و حایز استطاعت و استعداد انطباق بر شرایط گوناگون، حیات متطوّر و پیشرفته انسان به بلوغ رسیده، دوام کمال آدمی را تدبیر کند. اصرار بر کفایت و صحت ایمان به ادیان منسوخ و محرّف و… سعی بر ناکام ساختن برنامه های هدایت خداوندی و معارضت با سنت و مشیت تاریخ الهی است.(۲)
پی نوشت:
(۱). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقّق / مصحّح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، ۱۴۱۰ قمری، چاپ دوم، (حکمت ۱۸۱۱)، ص ۹۵٫
(۲). اسلام شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، مسجد مقدس جمکران، قم، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ سوم، ص ۴۰٫