بانکداری اسلامی محال یا ممکن؟

موضوع بانکداری اسلامی موضوع به همان میزان که می‌تواند در گفتار آسان باشد، به همان اندازه در وادی عمل سخت و دشوار است و این نیازمند تغییر رویکرد بنیادی در نظام بانکداری موجود می‌باشد.

بانکداری اسلامی نوعی فعالیت بانکی است که با احکام اسلامی مطابقت دارد اما آیا این کار امکان پذیر است؟
بانک ها فعالیت های مختلفی را انجام می دهند از جمله نقل و انتقال پول، به کار گیری سرمایه مردم در موضوعات مختلف، صدور برات و جواله های تجاری، اعطای وام به اشخاص مختلف، تامین اعتبارات، خرید و فروش ارز و فلزات گرانبها  و …

تنها حرف و سخن و نگاشتن تألیفاتی در رابطه با اقتصاد اسلامی، مشکل را حل و نظام بانکداری به شیوه سودهای مضاربه‌ای اسلامی نمی‌کند.

حال اگر این فعالیت ها بر اساس موازین اسلام صورت بگیرد اصطلاحا به آن بانکداری اسلامی می گوییم. این واژه در واقع یک واژه نسبی است به این معنا که هرچه قوانین و مقررات بانک به دستورات دینی نزدیک تر باشد بانکداری، اسلامی تر می شود.

قاعده‌ای مهم در بانکداری اسلامی

تاکید اصلی در بانکداری اسلامی بر روی کلمه “ربا” می باشد به گونه ای که قراردادهای فی ما بین افراد و بانک باید به گونه ای باشد که ربا از آن برداشت نشود. نه تنها در قرارداد ها، بلکه در عملیات های بانکی باید این قاعده رعایت شود.

فقه اسلامی اجازه نمی دهد که برای دریافت وام، بهره ای مشخص پرداخت شود. همچنین دین اسلام سرمایه گذاری در تجارتی که فراهم کننده سود یا خدمتی که در اسلام حرام باشد را نیز اجازه نمیدهد. لذا اگر ما بخوهیم برای ایجاد یک واحد ساخت مشروبات الکی وامی از بانک بگیریم، این خارج از بانکداری اسلامی می باشد. همچنین اگر کسی اقدام به دریافت وامی کند و بانک در ازای آن سود مشخصی طلب نماید این نیز در بانکداری اسلامی جایی ندارد .

آیا بانکداری موجود اسلامی است و یا خیر؟

حال سوال اینجاست که با این تفاسیر آیا بانکداری موجود اسلامیست یا خیر؟ زمانیکه این سوال از بانکداران پرسیده می شود پاسخی که می دهند اینگونه است:
ما در قرار دادهای فیما بین افراد و بانک این موضوع را رعایت کرده ایم! ولی آیا در عمل این گونه رفتار می شود؟ خیر، در عمل مشاهده می شود که فرد وام گیرنده می بایست در سر رسید مشخص مبلغ مشخصی را به عنوان سود به بانک پرداخت نماید که این از نظر اسلام مورد قبول نمی باشد و در صورتی که فرد نتواند وام خود را پرداخت کند، سود مضاربه ای از او خواهند گرفت یعنی اصل پول + سود پول + سودِ سود پول را از او به واسطه تضامینی که از او گرفته شده، خواهند گرفت.

تغییر رویکرد بنیادی در نظام بانکداری

در نظام بانکداری موجود که به طور عام همه مردم درگیر آن شده اند، دو نکته برجسته است:
۱٫سود وام
۲٫سودِ سود وام (مضاربه)
در مورد نکته اول سوال اینجاست آیا می شود بانکی را تصور کرد که به افراد وام بدون بهره و یا با بهره ای کم بدهد؟ با مشاهده صندوق های قرض الحسنه می بینیم که اینکار امکان پذیر است. صندوق های قرض الحسنه در مقیاس های کوچک تر از بانک عمل می کنند و از وام گیرنده سودی مطالبه نمی کنند لذا می توان با اصلاح قوانین موجود در نظام بانکی و با در نظر گرفتن دستورات اسلام در زمینه قرض الحسنه و برکاتی که این کار به همراه دارد، ساز و کار مشابهی برای بانک ها در نظر گرفت.

فقه اسلامی اجازه نمی‌دهد که برای دریافت وام، بهره‌ای مشخص پرداخت شود. همچنین دین اسلام سرمایه‌گذاری در تجارتی که فراهم کننده سود یا خدمتی که در اسلام حرام باشد را نیز اجازه نمی‌دهد.

در زمینه نکته دوم مراجع مختلف بار ها و بارها تاکید کرده اند که این سود قطعا حرام شرعی می باشد و لازم است که مسئولین در این زمینه علاوه بر انتشار کتب و مقالات مختلف و برگزاری سمینار های گوناگون دست به اقدامات عملی جدی بزنند؛ چرا که تنها حرف و سخن و نگاشتن تألیفاتی در رابطه با اقتصاد اسلامی، مشکل را حل و نظام بانکداری به شیوه سودهای مضاربه ای اسلامی نمی کند.

بنابر این برای داشتن یک اقتصاد سالم و در راستای آن بهره مندی از بانکداری اسلامی، نیازمند حرکت جدی هستیم که البته در این مسیر از نظریات بزرگان و اساتیدی چون شهید صدر نباید غافل بود. در نظریه شهید صدر، دین قدرتی دارد که می تواند نزاع میان فرد و جامعه را حل کند. اقتصاد اسلامی، بر عکس اقتصاد مارکسیستی که مدعی علمیت است، علم نیست؛ ادعای علمی بودن ندارد، بلکه از اهداف اجتماعی آغاز می شود و سپس واقعیت اقتصادی را با آن در می آمیزد، چرا که وظیفه مکتب اقتصادی اسلام، کشف سیمای کامل حیات اقتصادی براساس شریعت اسلام و مطالعه افکار و مفاهیمی است که از آن بهره گرفته می شود.

که این موضوع و باور به همان میزان که در کلام شاید آسان به نظر برسد، به همان اندازه در وادی عمل و عملی کردن آن در نظام اقتصادی بالأخص، بانکداری اسلامی سخت و دشوار است و نیازمند تغییر رویکرد بنیادی در نظام بانکداری موجود می باشد.