پرسش :
در زمان حضرت زهراء (س) در مدينه درب چوبی وجود نداشت که آتش زده شود! شيعيان چگونه ادّعا مي کنند که عمر بن خطاب در خانه علي بن ابي طالب(ع) را آتش زده است؟!
پاسخ اجمالی:
روايات و اخبار تاریخی زیادی در کتب شیعه و سنی وجود دارد که نشان می دهد در زمان رسول خدا(ص) خانه هاى مدينه داراى درهاى چوبى از جنس های مختلف از جمله از جنس چوب عرعر، ساج، حصیر یا شاخه خرما و غیره بوده است. به عنوان مثال در خانه عایشه از جنس چوب عرعر یا ساج بوده. طبق شواهد روایی و تاریخی خانه امام علی و حضرت زهرا(س) نیز دارای در چوبی بوده است که با جسارتی که انجام گرفت آن در سوزانده و شکسته شد.
پاسخ تفصیلی:
روايات و اخبار تاریخی زیادی در کتب شیعه و سنی وجود دارد که نشان می دهد در زمان رسول خدا(صلى الله عليه وآله) خانه هاى مدينه داراى درهاى چوبى از جنس های مختلف از جمله از جنس چوب عرعر، ساج، حصیر یا شاخه خرما و غیره بوده است. برای نمونه به برخی از این موارد اشاره می کنیم:
بخارى (متوفای۲۵۶ق) در ادب المفرد درباره در خانه های همسران پیامبر می گوید: «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِلَالٍ أَنَّهُ رَأَى حُجَرَ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ(صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) منْ جَرِيدِ مَسْتُورَة بِمسُوح الشَّعْرِ. فَسَأَلْتُهُ عَنْ بَيْتِ عَائِشَةَ، فَقَالَ: کان بَابُه مِنْ وِجْهَةِ الشَّامِ. فَقُلْتُ مِصْرَاعاً کان اَوْ مِصْرَاعَيْنِ؟ قَالَ: کان بَاباً وَاحِداً. قُلْتُ: مِنْ أَيِّ شَيْءٍ کان؟ قَالَ: منْ عَرعَرٍ اَوْ سَاجٍ»(۱)؛ (از محمد بن هلال نقل شده که وی خانه هاى همسران پيامبر(صلی الله علیه وآله) را ديده است كه پوششى بافته شده از مو بوده است. از وى در باره خانه عائشه پرسيدم، گفت: درِ خانه اش به طرف شام باز مى شد، پرسيدم: يك لنگه داشت يا دو لنگه؟ گفت: يك لنگه بيشتر نداشت، گفتم: جنسش از چه بود؟ گفت از چوب درخت عرعر يا ساج».
عاصمى شافعي(متولد ۳۷۸ق) نیز مى نويسد: «كَانَ بَابُ عَائِشَة مُوَاجِهَ الشَّامِ وَكَانَ بِمِصرَاعٍ وَاحِدٍ مِن عَرعَرٍ أو سَاجٍ»(۲)؛ (درِ خانه عائشه به طرف شام بود و يك لنگه داشت كه از چوب درخت عرعر يا ساج بود).
ابن كثير دمشقى (متوفای ۷۷۴ق) به نقل از حسن بصرى مى نويسد: «وَكَانَتْ حِجْرِهِ مِنْ شَعْرٍ مَرْبُوطَةٍ بِخَشَبٍ مِنْ عَرعَر قَالَ وَفِي تَارِيخِ الْبُخَارِيِّ أَنَّ بَابَهُ(عَلَيْهِ السَّلَامُ) كَانَ يُقْرَعُ بِالْأَظَافِيرِ فَدَلَّ عَلَى أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لابوَابِه حَلق»(۳)؛ (اتاق هاى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از شاخه و چوب عَرعَر به وسيله مو بافته شده بود، و در تاريخ بخارى آمده است: دَرِ خانه پيامبر(علیه السلام) را با نُك انگشتان و ناخن ها مى زدند و اين دلالت بر اين دارد كه حلقه هايى براى كوبيدن بر در نداشته است).
در داستان ازدواج فاطمه زهرا و اميرالمؤمنین(عليهما السلام) آمده است: «ثُمَّ دَعَا عَلِيّاً(عليه السلام) فَصَنَعَ بِهِ كَمَا صَنَعَ بِهَا ثُمَّ دَعَا لَهُ كَمَا دَعَا لَهَا ثُمَّ قَالَ قُومَا إِلَى بَيْتِكُمَا جَمَعَ اللَّهُ بَيْنَكُمَا وَ بَارَكَ فِي نَسْلِكُمَا وَ أَصْلَحَ بَالَكُمَا ثُمَّ قَامَ فَأَغْلَقَ عَلَيْهِ بَابَه»(۴)؛ (رسول خدا(صلى الله عليه وآله) علي بن ابوطالب(عليه السلام) را احضار نمود و همان عملى را كه با فاطمه انجام داده بود با علي نيز انجام داد. آنگاه همان دعائى را براى علي خواند كه براى فاطمه خوانده بود. سپس به علي و فاطمه(عليهما السّلام) فرمود: برخيزيد بسوى خانه خود رويد، خدا شما را نسبت به يك ديگر مهربان كند! و به نسل شما بركت دهد! و عاقبت شما را بخير نمايد! رسول خدا(صلى الله عليه وآله)پس از اين دعاها برخاست و دَرِ خانه را بست). این روایات نشان می دهد که خانه های مردم مدینه دارای در چوبی ورودی بوده است.
اما در مورد خانه حضرت علی(علیه السلام) و فاطمه زهرا(علیها السلام) روايات وارد شده در کتب شيعه و سنى نشان می دهد كه خانه ایشان نیز داراى در چوبى بوده است که با هجومی که به آن بردند آن را شکستند. به عنوان نمونه بلاذری(متوفاى ۲۷۹ق) در کتاب «أنساب الاشراف» در جریان بیعت با ابوبکر می نویسد: «أَنَّ أَبَا بَكْرٍ، أَرْسَلَ إِلَى عَلِيٍّ يُرِيدُ الْبَيْعَةَ، فَلَمْ يُبَايِعْ، فَجَاءَ عُمَرُ، وَمَعَهُ قَبَسٌ فَتَلَقَّتْهُ فَاطِمَةُ عَلَى الْبَابِ، فَقَالَتْ فَاطِمَةُ: يَابْنَ الْخَطَّابِ، أَتُرَاكَ مُحَرِّقًا عَلَيَّ بَابِي؟ قَالَ: نَعَمْ»(۵)؛ (ابوبكر به على(علیه السلام) پيام فرستاد تا با وى بيعت كند امّا على بیعت را نپذيرفت. پس عمر با مشعلى آمد، فاطمه(سلام الله علیها) ناگاه عمر را با مشعل درِ خانه اش يافت، پس فرمود: يابن الخطّاب؛ آيا من نظاره گر باشم و حال آنكه تو درِ خانه ام را بر من به آتش مى كشى؟! عمر گفت: بله).
بنابراین شواهد روایی و تاریخی نشان می دهد که خانه های مردم مدینه و از جمله خانه اهل بیت، امام علی و حضرت زهرا(علیهما السلام) دارای در چوبی بوده است که با جسارتی که انجام گرفت آن در سوزانده و شکسته شد.
پی نوشت:
(۱). الأدب المفرد، البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله، محقق: عبدالباقي، محمد فؤاد، دار البشائر الإسلامية، بيروت، چاپ سوم، ۱۴۰۹هـ ق / ۱۹۸۹م، ج۱ ، ص ۲۷۲٫
(۲). سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي، العاصمي المكي، عبد الملك بن حسين بن عبد الملك الشافعي، دار الكتب العلمية، بیروت، بی تا، ج ۱، ص ۳۶۷٫
(۳). البداية والنهاية، القرشي الدمشقي، إسماعيل بن عمر بن كثير أبو الفداء، مكتبة المعارف، بيروت، ۱۹۹۶ م، ج ۳، ص ۲۲۱٫
(۴). الصنعاني، أبو بكر عبد الرزاق بن همام، المصنف، محقق: الأعظمي، حبيب الرحمن، المكتب الإسلامي، بيروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳هـ ق، ج ۵، ص ۴۸۹٫
(۵). انساب الأشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، دار الفکر، بیروت، ۱۴۱۷ هـ ق، ج ۲، ص ۲۶۸٫