پرسش : آیا درست است که پیامبر اسلام در ۶-۹ سالگی عایشه با او ازدواج کرده است؟!

پاسخ اجمالی:

اولا: امروزه با تحقیقات دقیق تر تاریخی مشخص شده عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم(ص) نه دختری شش و یا نه ساله بوده که حتی حدود ۱۹ ساله بوده است. ثانیا: تاریخ اسلام نشان می دهد تعدد ازدواج های پیامبر(ص) براى حل مشكلات اجتماعى و سياسى آن دوره بوده و ازدواج با عایشه نیز به همین دلیل بوده است. ثالثا: كسى كه در ۲۵ سالگى با زن بيوه چهل ساله اى ازدواج مى كند و تا ۵۳ سالگى تنها به او قناعت مى نمايد و در اوج قدرت بسیاری از همسرانش زنان بيوه بودند، نمی تواند در ازدواج با دختری جوان دنبال امور سخیف باشد.

پاسخ تفصیلی:

پاسخ به این سوال را با توجه به سه نکته می توان داد.

*حکمت ازدواج های پیامبر از جمله ازدواج با عایشه

ازدواج پیامبر با زنان مختلف و متعدد براى حل یک سلسله مشکلات اجتماعى و سیاسى بوده است. زیرا مى دانیم هنگامى که پیامبر اسلام(صلى الله علیه و آله) نداى اسلام را بلند کرد تک و تنها بود و تا مدتها جز عده محدود و کمى به او ایمان نیاوردند. او بر ضد تمام معتقدات خرافى عصر و محیط خود قیام کرد و به همه اعلان جنگ داد. طبیعى است که همه اقوام و قبائل آن محیط بر ضد او بسیج شوند. باید از تمام وسائل براى شکستن اتحاد نامقدس دشمنان استفاده کند که یکى از آنها ایجاد رابطه خویشاوندى با قبایل مختلف از طریق ازدواج با زنی از آنان بود. زیرا محکم ترین رابطه در میان عرب جاهلى رابطه خویشاوندى محسوب مى شد و داماد قبیله را همواره از خود مى دانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه مى شمردند. قرائن زیادى وجود دارد که نشان مى دهد ازدواج هاى پیامبر در بسیارى از موارد جنبه سیاسى داشته است.(۱)
به نظر می آید ازدواج آن حضرت با عایشه نیز به خاطر مصالح سیاسی و اجتماعی آن روز جامعه مسلمانان صورت گرفت.(۲) چون پیامبر پس از درگذشت ابوطالب و خدیجه زیر فشار فراوان از طرف دشمنانى سرسخت چون ابولهب و ابوجهل بود و به شدت به حمایت قبایل مختلف دیگر نیاز داشت. ابوبکر نیز نفوذ قبیله اى بسیارى داشت و نیز خودش از پیامبر تقاضاى ازدواج با عایشه کرد.(۳) از این رو رد تقاضاى او به مصلحت نبود.

*سن عایشه در هنگام ازدواج

امروزه این مساله مشهور که عایشه هنگام ازدواج با حضرت رسول(صلوات الله علیه وآله) دختری شش و یا نه ساله بوده، با تحقیقات دقیق تر تاریخی، شدیدا مخدوش شده است.
جمع بندی بیانات و گزارش های تاریحی مورخین و محدثین اهل سنتی چون بخاری(۴)، انصاری(۵) و ذهبی(۶) نشان می دهد که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در سال چهارم هجرت با عایشه عروسی کرده است. علاوه بر آن جمع بندی گزارش های تاریخی مورخان و محدثانی هم چون طبرانی(۷)، ابن عساکر(۸)، ابن اثیر(۹)، نووی(۱۰)، حافظ هیثمی(۱۱)، العینی(۱۲)، ابن حجر عسقلانی(۱۳)، قرطبی(۱۴)، صفدری(۱۵)، ابن کثیر(۱۶) و… راجع به فاصله سنی ده ساله عایشه با خواهرش اسماء بن ابی بکر و مرگ اسماء در سال ۷۳ هجری در ۱۰۰ سالگی ثابت می کند که زمان عروسی عایشه با پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) زمانی بوده که عایشه ۱۹ ساله بوده است.
در صورتی هم که بپذیریم عایشه در سن کمی به ازدواج پیامبر درآمده است، پیامبر به حکم همان دینی که آورده تا سن بلوغ با او همبستر نشده است؛ بلکه از او به مانند یک دختر خانگی مراقبت کرده تا رشد کند.

*نا درستی نگاه بد بینانه به ازدواج های پیامبر

توجه به یک نکته مهم درباره ازدواج های پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نشان می دهد نباید کارها و تصمیم های آن حضرت را در جزئیات زندگی خصوصی اش با خودمان قیاس کنیم. کسى که در سن ۲۵ سالگى که عنفوان جوانى او بوده با زن بیوه چهل ساله اى ازدواج مى کند و تا ۵۳ سالگى تنها به همین یک زن بیوه قناعت مى نماید و به این ترتیب دوران جوانى خود را پشت سر گذاشته و به سن کهولت مى رسد و بعد به ازدواج هاى متعددى دست مى زند حتما دلیل و فلسفه اى دارد و با هیچ حسابى آن را نمى توان به انگیزه هاى جنسى پیوند داد. زیرا با اینکه مساله ازدواج متعدد در میان عرب در آن روز بسیار ساده و عادى بوده و حتى گاهى همسر اول به خواستگارى همسر دوم مى رفته و هیچ گونه محدودیتى براى گرفتن همسرى قائل نبودند براى پیامبر(صلى الله علیه و آله) ازدواج هاى متعدد در سنین جوانى نه مانع اجتماعى داشت و نه شرائط سنگین مالى و نه کمترین نقصى محسوب مى شد. جالب اینکه در تواریخ آمده است بسیاری از همسران پیامبر(صلى الله علیه و آله) از زنان بیوه بودند که طبعا نمى توانستند از جنبه هاى جنسى چندان تمایل کسى را برانگیزند. حتى در بعضى از تواریخ مى خوانیم که پیامبر با زنان متعددى ازدواج کرد و جز مراسم عقد انجام نشد و هرگز آمیزش با آنها نکرد حتى در مواردى تنها به خواستگارى بعضى از زنان قبائل قناعت کرد و آنها به همین قدر خوشحال بودند و مباهات مى کردند که زنى از قبیله آنان به نام همسر پیامبر(صلى الله علیه و آله) نامیده شده و این افتخار براى آنها حاصل گشته است و به این ترتیب رابطه و پیوند اجتماعى آنها با پیامبر(صلى الله علیه و آله) محکم تر و در دفاع از او مصمم تر مى شدند.
به هر حال توجه به این واقعیت های تاریخی نشان می دهد که نگاه بدبینانه و نادرست به(۱۷) ازدواج حضرت رسول(صلوات الله علیه وآله) تا چه اندازه نادرست و دور از انصاف است.

پی نوشت:

(۱). يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ‏، مکارم شیرازی، ناصر، تهيه و تنظيم: حسینی، سید حسن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶هـ.ش، چاپ چهارم، ص ۲۱۵٫

(۲). نشریه علمی تخصصی مبلغان، شماره ۸۲، شهریور و مهر ۱۳۸۵، مقاله «تعدد همسران پیامبر»، عزیزی علویجه، مصطفی، ص ۶۸٫

(۳). الطبقات الکبری، ابن سعد، بیروت، دار صادر، ۱۳۷۷هـ.ق، ج ۸، ص ۵۸ تا ۸۱(با تلخیص).

(۴). صحیح بخاری، بخاری، محمد بن اسماعیل، تحقیق: دیب البغا، مصطفی، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۰۷هـ.ق، ج ۳، ص ۳۶۰۶٫

(۵). غاية السول في خصائص الرسول(صلى الله عليه وسلم) انصاری، سراج الدین عمر بن علی، تحقيق: بحر الدين عبد الله، عبدالله، بیروت، دار البشائر الاسلامیه، ۱۴۱۴هـ.ق، ج ۱، ص ۲۳۶٫

(۶). تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير والأعلام، ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تحقیق: تدمری، عمر عبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷هـ.ق، چاپ اول، ج ۳، ص ۲۸۸٫

(۷). المعجم الكبير، طبرانی، سلیمان بن احمد، تحقیق: السلفی، حمدی عبدالمجید، موصل، مکتبه الزهرا، ۱۴۰۴هـ.ق، چاپ دوم، ج ۲۴، ص ۷۷٫

(۸). تاريخ مدينة دمشق وذكر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل، ابن عساكر الدمشقي، علي بن الحسن إبن هبة الله، تحقيق: أبي سعيد عمر بن غرامة العمري، محب الدین، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۵م، ج ۶۹، ص ۹٫

(۹). أسد الغابة في معرفة الصحابة، الجزري، عز الدين بن الأثير أبي الحسن علي بن محمد، تحقیق: الرفاعی، عادل احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۷هـ.ق، چاپ اول، ج ۷، ص ۱۱٫

(۱۰). تهذيب الأسماء واللغات، النووي، ابوزكريا يحيي بن شرف بن مري، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۶م، چاپ اول، ج ۲، ص ۵۹۷٫

(۱۱). مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، الهیثمی، ابوالحسن علي بن أبي بكر، قاهره، دار الریان للتراث، ۱۴۰۷هـ.ق، ج ۹، ص ۲۶۰٫

(۱۲). عمدة القاري شرح صحيح البخاري، العيني، بدر الدين ابومحمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۲ ، ص ۹۳٫

(۱۳). تقريب التهذيب، العسقلاني، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل، تحقیق: عوامه، محمد، دمشق، دارالرشید، ۱۹۸۶هـ.ق، چاپ اول، ج ۱، ص ۷۴۳٫

(۱۴). الاستيعاب في معرفة الأصحاب، القرطبي، ابوعمر يوسف بن عبد الله، تحقيق: البجاوي، علي محمد، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲هـ.ق، ج ۴، ص ۱۷۸۲ و ۱۷۸۳٫

(۱۵). الوافي بالوفيات، الصفدي، صلاح الدين خليل بن أيبک، تحقيق: الأرناؤوط، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰هـ.ق، ج ۹، ص ۳۶٫

(۱۶). البداية والنهاية، ابن كثير، إسماعيل بن عمر، بیروت، مکتبه المعارف، ج ۸، ص ۳۴۵ و ۳۴۶٫